Uvanleg kaldt og mørkt

Tekst: Katrine Judit Urke / Foto: Finn Ståle Felberg / Bokomslag: Forlaget Oktober

Eg brukar pinleg lang tid på å lese Kvit bok mørk vinter. Det var vinter då eg starta, og dette er så absolutt ei vinterbok, om ein kan kalle noko det. Men mot slutten av lesinga sit eg i parkar som er på sitt grønaste og i nyopna Berlin-aktige Prindsens hage og har gløymt at det nokon gong har vore vinter, sjølv om denne var den lengste og kaldaste eg har opp- og overlevd hittil. Og for meg er det kanskje best slik, å vente til eg har vinteren ordentleg på avstand før eg dykkar skikkeleg ned i denne boka. For dette er mørk, kald og hard lesning.

Snø og smerte

Kvit bok mørk vinter er ei kjempelita og tynn bok, men ho tar meg likevel altså vinter og vår og sommar å lese. Eg legg ofte bort boka til fordel for lettare bøker, romanar skrive nærare normalprosa. Ingebrigtsens bok har lange, snirklete setningar og mange namn og tidshopp å halde styr på. Det kan gå over ei side utan at det kjem punktum. Her er eit utdrag:

«Skredet låg stille, eit glitterbelte over vegen, og sjølv om dei var letta, visste dei kva som skulle koma, for om bilane skulle nå bort til sleppunktet med stokkane, måtte dei grava, alle mann måtte grava, og Isa opna bilen og såg kjekspakken ligga i sideluka, to igjen som han vippa ut frå pakken og pressa inn i stive kjeften, vondt å tygga var det, han togg, smekka døra igjen og merka irritasjonen […]»

Og så er det tematikken, lysare bøker freistar ofte meir; Ingebrigtsens bok handlar om slektsband, sjalusi, krig, valdtekt, alt ramma inn i ein hard dag med tretti kuldegrader.

Det er jo det som er kjekt, å kjenne at ein blir utfordra, at ein som lesar meistrar noko ved å kome gjennom boka.

Men så skjer det noko med motivasjonen min ein vårkveld då eg er på nyoppussa Deichman Nordtvet og høyrer på Ole Robert Sunde i samtale med veninna mi. Sunde minner meg på at litteratur skal vere litt vanskeleg. Det er jo det som er kjekt, å kjenne at ein blir utfordra, at ein som lesar meistrar noko ved å kome gjennom boka. Eg les vidare med ny giv, men det går ikkje lange tida før eg nesten gir opp igjen og det skal ta over ein månad til før eg er i mål.

Sår etter krigen

Vi er i Kosovo. Hovudpersonen er 14 år gamle Isa, han blei født etter ei valdtekt under krigen og veit ikkje anna om faren enn at han er serbar, serbarjævel. Brorparten av handlinga går føre seg i løpet av ein dag. Isa, halvbroren, stefaren og ei rekke andre menn er i skogen i sprengkulda for å hogge ved, for naudfelling, det er vedmangel der dei bur. Observasjonane, tankane og minna til Isa gjer at eg stundom trur at det fortsatt er krig; han ser Jugoslaviakrigen i absolutt alt. Eg har sjølv vert i mange av dei tidlegare Jugoslavia-republikkane og merka at krigen fortsatt sit godt igjen, men eg håper det ikkje er vanleg å tenke fullt så mykje på krigen som Isa gjer.

Isa er kald, svolten og sliten og vi blir med på tankerekker som er vanskeleg å vite om er fantasi eller røynd, om lågt blodsukker gjer at han går inn i ei slags transe:

«Isa spadde og såg for seg brød, kringler, rundstykke trilla imot og prikka for synet, han såg pirogar dansa, og dei der seige pistasjkakene som mora ikkje kunne fordra, men som Isa likte, han spadde og såg skråhylla på butikken, spadde seg mot hylla og saug det inne, ropte vi må ete! bort mot broren, så kom han på at bilen deira var tom […]»

Det er noko litt snålt over Isas tankar om krigen, om sitt eige opphav og kjærleiken til halvbroren, noko litt ekkelt og ynkeleg over det som minner meg om måten Jan Roar Leikvoll skreiv i Eit vintereventyr. Det same gjeld miljøet med menn som arbeider under harde kår; kan det fysiske arbeidet gjere dei til ein eining, eller er det umogeleg å gløyme opphavet og såra etter krigen?

Tankevekkande tortur

Eg blir utmatta av lesinga. Stundom er det faktisk som tortur, Ole Robert Sundes oppmuntrande ord er ikkje alltid til hjelp. Eg blir irritert på Eirik Ingebrigtsen: Kvifor skriv han slik? Og kvifor dette opphenget i Jugoslavia-krigen?

Eg er sliten, men fascinert.

Dette er inga T-bane-bok, eg treng mange pausar. Men når eg først les ein del og kjem inn i flyten er det litt kjekt. Mot slutten begynner eg å undre meg over det som skjer, og når eg er ferdig sit eg og lurer på kva eg har lese. Har eg lese ein slags analogi, er det krigen eg har vert gjennom? Eller handlar det om ein tenåringsgut som blir vaksen? Kva er det ramnen og hjorten, som dukkar opp her og der, symboliserer? Eg er sliten, men fascinert, og det er godt at boka sluttar med nokre vårteikn.